Japon balığı
| Carassius auratus | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
| Değerlendirilmedi (IUCN 3.1) | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Carassius auratus Linnaeus, 1758 | |||||||||||||||
Japon balığı, (Carassius auratus), Sazangiller familyasına ait Sazansılar takımındaki tatlı su balıklarıdır. Genellikle kapalı alan akvaryumlarında evcil hayvan olarak beslenir ve en popüler akvaryum balıklarından biridir. Doğaya salınan Japon balıkları, Kuzey Amerika'nın bazı bölgelerinde istilacı ve zararlı tür haline gelmiştir.[1]
Japon balıklarının ilk renkli türleri yaklaşık 1000 yıl önce Çin'de yetiştirilmiştir. 1000 yıl önce gri ve gümüşi renkleri baskın olan bu balıklar doğal bir mutasyonla sarımsı ve turuncu, altını anımsatan renkler üretmeye başladılar. Japon balığı, İngilizcede Goldfish olarak isimlendirilip altın kök adını taşır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sazan türü balıklar binlerce yıl boyunca Doğu Asya'da gıda kaynağı olarak yetiştirilmiştir. Genellikle gri ve gümüşi renkte olan bu balıkların, doğal olarak kırmızı, turuncu ve sarı renk mutasyonu üretme eğilimi vardır. Bunun ilk örnekleri MS 200-400 arasında Çin'deki antik Jin Hanedanlığında kayıt altına alınmıştır.[2]
Gri ve gümüşi renkleriyle yaygın olan bu balıklar doğal bir mutasyonla sarımsı ve turuncu renkler oluşturdu. İnsanlar, gümüş çeşidi yerine renkli çeşidini seçici olarak göletlerde yetiştirmeye başladılar. MS 600-900 yılları arasında Tang Hanedanlığında Japon balıklarını akvaryum ve süs havuzlarında yetiştirmek popülerleşti. Özel günlerde akvaryumlarda sergilendi.[3]
MS 960-1279 arasında Song Hanedanlığı tarafından bu renkli balıkların üretilmesi için sıkı teşvikler yapıldı. 1162 yılında, Song Hanedanlığı'nın imparatoriçesi, kırmızı ve altın çeşidini toplamak için bir göletin inşasını emretti. Bu zamana kadar, saray dışındaki insanlara altın (sarı) renkteki altın balığı bulundurmak yasaktı, çünkü sarı, imparatorluk rengini simgeliyordu.[4]
MS 1368–1644 arasında Ming Hanedanlığı döneminde, Japon balıkları kapalı mekanlarda da yetiştirilmeye başlandı, bu da açık havada göletlerde hayatta kalamayacak mutasyonların üremesine olanak sağladı. Kuyruklu Japon balığının ilk örnekleri Ming Hanedanlığı'nda kayıt alına alındı. 1603 yılında Japon balıkları Çin coğrafyasından Japonya'ya ithal edildi. 1611 yılında ise Portekiz'e ve oradan Avrupa'nın diğer bölgelerine pazarlandı.[5][6]
1620'lerde Japon balığı, metalik pullarından dolayı Güney Avrupa'da büyük saygı görüp iyi şans ve serveti simgeliyordu. Evli erkeklerin, eşlerine birinci yıldönümlerinde, refah yılların sembolü olarak bir Japon balığı hediye etmeleri bir gelenek haline geldi. Japon balıkları daha ulaşılabilir hale geldikçe ve statülerini kaybettikçe bu gelenek hızla öldü. Japon balığı ilk kez 1850 civarında Kuzey Amerika'ya pazarlandı ve hızla Amerika Birleşik Devletleri'nde popüler oldu.[7][8]
Biyolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Taksonomi (sınıflandırma)
[değiştir | kaynağı değiştir]Japon balıklarının taksonomisi hakkında önemli tartışmalar yaşanmaktadır. Daha önce Japon balığının havuz sazanının (Carassius carassius) veya Prusya sazanının (Carassius gibelio) bir alt türü olduğuna inanılıyordu. Ancak modern genetik dizileme modern Japon balıklarının Güney Çin'e özgü Carassius auratus'un evcilleştirilmiş çeşitleri olduğunu öne sürdü. Carassius auratus diğer Carassius türlerinden çeşitli özellikleriyle ayrılmaktadır. C. auratus'un daha sivri bir burnu varken C. carassius'un burnu daha yuvarlaktır. C. gibelio genellikle grimsi/yeşilimsi bir renge sahiptir, havuz sazanı ise her zaman altın bronz renktedir.[9][10]
Japon balığı diğer bazı Carassius sazan türleri ile melezleşebilir. Koi ve sazan balığı da Japon balıklarıyla çiftleşerek steril melezler oluşturabilir.
Boyut
[değiştir | kaynağı değiştir]Yabani Japon balığı tipik olarak 12 cm ile 22 cm arasında büyür ancak 41 cm boyuta da ulaşabilir. Japon balıkları, küçük kapalı akvaryumlarda tutulduğunda yaklaşık 2,5 cm ila 5,1 cm uzunluğunda kalma eğilimindedir. Japon balığı, daha büyük akvaryumlara taşınırsa daha da büyüyebilir, ancak genellikle 15 cm'den daha uzun büyümezler.[11]
Görme
[değiştir | kaynağı değiştir]Sazan balıklarında dört tür koni hücresi bulunur ve bu hücreler kırmızı, yeşil, mavi ve ultraviyole renklere duyarlıdır. Dört farklı temel rengi ayırt etme yetenekleri, onları tetrakromatlar olarak sınıflandırır.[12]
Duyma
[değiştir | kaynağı değiştir]Japon balıklarının ses parçacığının hareketinin tespit edilmesine izin veren iki otolitleri ve yüzme kesesini otolitlere bağlayan, ses basıncının tespitini kolaylaştıran Weber kemikçikleri vardır.[13]
Üreme
[değiştir | kaynağı değiştir]
Japon balıkları yeterli su ve uygun beslenme ile cinsel olgunluğa ulaşabilirler. Çoğu Japon balığı genellikle gölet ortamlarında ürer. Üreme önemli bir sıcaklık değişikliği sonrasında, genellikle ilkbaharda gerçekleşir. Erkek Japon balıkları dişileri yumurtalarını bırakmaya teşvik etmek için onları itekleyerek ve dürterek takip ederler.
Japon balıkları, tüm sazan balıkları gibi, yumurta bırakan balıklardır. Yumurtaları yapışkandır ve genellikle yoğun bitkiler arasına, tipik olarak Cabomba veya Elodea gibi yoğun bitkilere yapışır. Yumurtalar, genellikle 48 ila 72 saat içinde çatlar.
Bir hafta veya daha az bir süre içinde yavru, nihai şeklini almaya başlar, ancak olgun Japon balığı rengini geliştirmeleri bir yılı bulabilir; o zamana kadar vahşi ataları gibi gümüşümsü gri bir renge sahiptirler. Yaşamlarının ilk haftalarında yavrular hızla büyür. Bu durum, çevrelerindeki yetişkin Japon balıkları tarafından yenme riskinin yüksek olduğu bir adaptasyonun bir sonucudur.[14]
Çaprazlama ile üretilen bazı Japon balıkları doğal üreyemez hale gelmişlerdir. "Elle çekme/sıyırma" adı verilen yapay üreme yöntemi, üremeye yardımcı olabilir, ancak doğru yapılmazsa balıklara zarar verebilir.
Solunum
[değiştir | kaynağı değiştir]Japon balığı, kısa süreliğine tamamen oksijensiz koşullarda hayatta kalabilir. Hayatta kalma süresi yüksek sıcaklıklarda daha kısadır, bu da bunun soğuk hava adaptasyonu olduğunu düşündürmektedir. Araştırmacılar bunun özellikle kışın donmuş su kütlelerinde hayatta kalmaya yönelik bir adaptasyon olduğunu ileri sürmektedir. Enerjiyi, karaciğer glikojeninden elde ederler.[15]
Tuzluluk
[değiştir | kaynağı değiştir]Japon balığı tatlı su balığı olmasına rağmen tuzluluğu 17 olan acı sularda da bulunmuştur.[16]
Davranış
[değiştir | kaynağı değiştir]Japon balıkları sürü davranışları sergileyen, aynı zamanda aynı türde beslenme davranışları gösteren sosyal balıklardır. Japon balıkları hem grup hem de birey olarak yerli sazanın davranışlarından kaynaklanan öğrenilmiş davranışlara sahiptir. Çeşitli beslenme, üreme ve avdan kaçınma davranışlarına sahip genelci bir türdür. Bu davranışlar, hem yabanıl hem de akvaryum ortamında yaşam olarak başarılı olmalarına katkıda bulunur. Japon balıkları hem kendi hem de farklı türdeki balıklara karşı "dost canlısı" olarak nitelendirilebilirler. Çok nadiren bir Japon balığı başka bir Japon balığına zarar verir. Üreme sırasında erkekler dişilere zarar vermez. Japon balıklarının birbirlerine gerçek tehdit oluşturduğu tek durum, besin için rekabet etmeleridir. Japon balıklarındaki farklı vücut tipolojisi yüzme hızlarını etkilemektedir. Bu da aynı ortamdaki farklı vücut biçimine sahip balıkların beslenmesini etkiler. Yetersiz beslenen balıklar ya bodur kalır ya da yetersiz beslenmeden ölür.
Bilişsel yetenekler
[değiştir | kaynağı değiştir]Japon balıklarının en az üç ay süren bir hafıza süreçleri vardır ve farklı şekiller, renkler ve sesler arasında ayrım yapabilirler. Pozitif güçlendirme kullanılarak, Japon balıkları farklı renklerdeki ışık sinyallerini tanımak ve tepki göstermek ya da numaralar yapmak için eğitilebilir. Balıklar, özellikle besleme ile ilgili olarak belli renklere en açık şekilde tepki verirler. Balıklar, her gün aynı saatlerde gerçekleşirse, beslemeleri beklemeyi öğrenirler. Beslenmenin her gün yaklaşık aynı saatte gerçekleşmesi koşuluyla, beslenmeyi önceden tahmin etmeyi öğrenebilirler.[17][18][19]
Çeşitleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Diğer birçok hayvan örneğinde olduğu gibi, Japon Balığı'nın yüzyıllar boyunca seçici olarak yetiştirilmesi, orijinal renginden çok uzak olan çeşitli renk varyasyonları üretmesini sağlamıştır. Ayrıca farklı vücut şekilleri, yüzgeç ve göz konfigürasyonları da vardır. Japon balıklarının bazı aşırı versiyonları yalnızca akvaryumlarda yaşar; yabani doğa ortamda daha az dayanıklıdırlar. Türkiye'de Japon balığı adıyla popüler olsa da Çin'e özgü bir balık türüdür.[2][5]
Şu anda Çin'de tanınan yaklaşık 300 tür bulunmaktadır. Günümüzde Japon balığı türlerinin büyük çoğunluğu Çin kökenlidir. Ana çeşitlerden bazıları şunlardır:[5]
Not: Tür tablosu maddenin İngilizce Vikipedisinden alıntıdır. Tür isimlerinin İngilizceden Türkçeye birebir çevirisinde zorlama terimler çıktığından dolayı, bazı türlerin Türkçe isimlendirilmesi yapılmayıp parantez içinde İngilizce adlı haliyle bırakılmıştır. Türlerin Türkçe karşılığı için güvenilir Türkçe kaynaklara ihtiyaç vardır.
| (Common Goldfish) | Siyah Teleskop
(Black Telescope) |
Balon Göz
(Bubble Eye) | |||
|---|---|---|---|---|---|
| Sık rastlanan Japon balığı türü olup; kırmızı, turuncu, "altınımsı", beyaz, siyah ve sarı renklerde birçok çeşide sahiptir. | 
|
Siyah Teleskop, karakteristik bir çift çıkıntılı göze sahip, siyah renkli bir akvaryum balığı çeşididir. Aynı zamanda Japonya'da popeye, moor, kuro-demekin ve Çin'de dragon-eye olarak da anılır. | 
|
Balon Göz'ün sırt yüzgeci yoktur ve sıvı dolu iki büyük kesenin olduğu yukarı bakan gözleri vardır. | 
|
| (Celestial Eye) | Kuyruklu Yıldız
(Comet) |
(Fantail) | |||
| Celestial Eye Japon balığının çift kuyruğu ve türünü belirleyen yukarı dönük teleskop gözbebekleri vardır. | 
|
Kuyruklu Yıldız Japon balığı, Amerika Birleşik Devletleri'nde tek kuyruklu bir çeşittir. Biraz daha küçük ve daha ince olması dışında yaygın Japon balıklarına Common Goldfish türüne benzer ve esas olarak uzun, derin çatallı kuyruğuyla ayırt edilir. | 
|
Fantail Japon balığı, Ryukin türünün batı formudur ve yumurta şeklinde bir gövdeye, yüksek bir sırt yüzgecine, uzun bir dörtlü kuyruk yüzgecine sahiptir ve omuz tümseği yoktur. | 
|
| Aslanbaş
(Lionhead) |
(Oranda) | İncitanesi
(Pearlscale) | |||
| Aslanbaş, kafasında bir örtü olan bir Japon balığıdır. Bu balık, Ranchu türünün öncülü olarak kabul edilir. | 
|
Oranda, tüm başı ve bazıları için yüzün tamamını saran belirgin bir ahududu benzeri kafa örtüsü ile karakterizedir. | 
|
Pearlscale veya Japonca adıyla chinshurin, yuvarlak gövdeli ve fantail ile veiltail'e benzer yüzgeçlere sahip bir Japon balığıdır. Pulları, incilere benzeyen beyaz kubbeler halinde dışa çıkar. | 
|
| (Pompom) | (Ryukin) | (Shubunkin) | |||
| Pompom veya hanafusa olarak da bilinen bu Japon balığı, başın her iki tarafında, burun delikleri arasında bulunan, nazal buketler adı verilen gevşek etli uzantı demetlerine sahiptir. | 
|
Ryukin, belirgin bir omuz hörgücüne sahip kısa ve derin bir vücuda sahip olan bir Japon balığı türüdür. | 
|
Japon shubunkin tek bir kuyruğa ve pullara sahip desenli Japon balığı türüdür. | 
|
| Teleskop
(Telescope) |
(Ranchu) | (Panda Telescope) | |||
| Teleskop, dışa doğru çıkan gözleriyle karakterizedir. Aynı zamanda globe eye veya dragon eye Japon balığı olarak da bilinir. | .jpg)
|
Japon Ranchu'nun başında belirgin bir et kitlesi bulunur. Japonlar ona "Japon balıklarının kralı" olarak atıfta bulunurlar. | 
|
Panda Teleskop, teleskop Japon balığı türünün başka bir renk varyantıdır. | 
|
| (Veiltail) | Kelebek Kuyruk
(Butterfly tail) |
(Meteor goldfish) | |||
| Veyltail, ekstra uzun ve akıcı çift kuyruğu ile bilinip, gelin duvağı gibi bir görünüme sahiptir. | .JPG)
|
Kelebek Kuyruk, Moor veya Kelebek Teleskop, teleskop gözlü soyundan gelen bir Japon balığıdır. Yüzgeçlerin açılması, su altında kelebeklere benzemektedir. | 
|
Meteor Japon balığı, uzman Japon balığı yetiştiricileri tarafından geliştirilen garip bir görünümlü bir çeşittir. Kuyruk yüzgeci olmadığı için adını bu şekilde almıştır.[20][21] | 
|
| (Lionchu) | (Egg-fish goldfish) | (Shukin) | |||
| Lionchu veya lionhead-ranchu, lionhead ve ranchu türlerinin çiftleştirilmesi sonucu elde edilen melez bir Japon balığıdır.[22][23] | 
|
Egg-fish goldfish, sırt yüzgeci olmayan belirgin yumurta formuyla bilinen Japon balığıdır.[24][25] | 
|
Shukin, 19. yüzyılın sonlarında Japonya'da Ranchu ve Oranda türlerinin çiftleştirilmesiyle geliştirilen Ranchu benzeri bir Japon balığıdır. | |
| (Curled-gill goldfish) | (Tamasaba) | (Tosakin) | |||
| Curled-gill veya Reversed-gill Japon balığı, uzmanlar tarafından geliştirilen nadir bir Japon balığı çeşididir. İsmini, solungaç kapaklarının dışa dönük görünümünden alır.[21][26] | 
|
Tamasaba veya Sabao, Japonya'ya özgü nadir bir Japon balığı çeşididir. Vücut şekli Ryukin'e benzer ve kuyruğu çok uzun, akıcı ve tek bir kuyruk olup, bu nedenle diğer adıyla Comet kuyruklu Ryukin olarak bilinir. | 
|
Tosakin, geniş bir kuyruk yüzgeci ile çok belirgin bir Japon balığı türüdür. Bu kuyruk yüzgeci balığın arkasında yatay bir şekilde (bir vantilatör gibi) yayılır ve ardından alt uçları kaudal yüzgecinin arkasına katlanır. | 
|
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Helmore, Edward (12 Temmuz 2021). "Goldfish dumped in lakes growing to more than 1ft, threatening ecosystems". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2023.
- ^ a b "Ocean Park Hong Kong". Ocean Park Hong Kong (İngilizce). 24 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2023.
- ^ "Goldfish history, colour and finnage, diseases, how to keep them, and how to breed them". www.bristol-aquarists.org.uk. 18 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2023.
- ^ Smartt, Joseph (2001). Goldfish varieties and genetics: A handbook for breeders. Oxford: Blackwell Science. s. 21. ISBN 978-0-85238-265-3.
- ^ a b c Roots, Clive (2007). Domestication. Westport: Greenwood Press. ss. 20-21. ISBN 978-0-313-33987-5.
- ^ "Background information about goldfish". Bristol Aquarists' Society. 15 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2006.
- ^ Brunner, Bernd (2003). The Ocean at Home
. New York: Princeton Architectural Press. ISBN 978-1-56898-502-2.
- ^ Mulertt, Hugo (1883). The Goldfish And Its Systematic Culture With A View To Profit. Cincinnati [McDonald & Eick, print.] Erişim tarihi: 7 Temmuz 2009.
- ^ Laboratory, NOAA Great Lakes Environmental Research. "NOAA National Center for Research on Aquatic Invasive Species (NCRAIS)". nas.er.usgs.gov. 23 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ Wang, Shu-Yan; Jing Luo; Robert W. Murphy; Shi-Fang Wu; Chu-Ling Zhu; Yun Gao; Ya-Ping Zhang (19 Mart 2013). "Origin of Chinese Goldfish and Sequential Loss of Genetic Diversity Accompanies New Breeds". PLOS ONE. 430 (3): e59571. Bibcode:2013PLoSO...859571W. doi:10.1371/journal.pone.0059571
. PMC 3602300 $2. PMID 23527220.
- ^ Page, Lawrence M.; Burr, Brooks M. (1991). A field guide to freshwater fishes: North America north of Mexico. The Peterson field guide series. National Audubon Society, National Wildlife Foundation, Roger Tory Peterson Institute. Boston: Houghton Mifflin. ISBN 978-0-395-35307-3.
- ^ Neumeyer, Christa (1988). Das Farbensehen des Goldfisches: Eine verhaltensphysiologische Analyse. G. Thieme. ISBN 978-3137187011.
- ^ Fay, R. R., & Popper, A. N. (1974).
- ^ Loh, Richmond. "Goldfish (Carassius auratus)" (PDF). The Fish Vet.com. 27 Ocak 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2013.
- ^ Walker, R. M.; Johansen, P. H. (1977). "Walker, R. M., & Johansen, P. H. (1977). Anaerobic metabolism in goldfish (Carassius auratus). Canadian Journal of Zoology, 55(8), 1304–1311. doi:10.1139/z77-170". Canadian Journal of Zoology. 55 (8): 1304-11. doi:10.1139/z77-170. PMID 902178.
- ^ Tweedley, James R.; Hallett, Chris S.; Beatty, Stephen J. (September 2017). "Tweedley, J.R., Hallett, C.S. & Beatty, S.J. Baseline survey of the fish fauna of a highly eutrophic estuary and evidence for its colonisation by Goldfish (Carassius auratus). Int Aquat Res 9, 259–270 (2017). DOI: 10.1007/s40071-017-0174-1". International Aquatic Research. 9 (3): 259-270. doi:10.1007/s40071-017-0174-1 .
- ^ Research by the School of Psychology at the University of Plymouth in 1994.
- ^ Demonstrated in a 1994 public experiment at the Palais de la Découverte science museum.
- ^ "Send Your Fish to School". ABC News. 7 Mayıs 2008. 30 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2012.
- ^ Fancy Goldfish Varieties, Bristol Aquarists' Society, Bristol-Aquarists.org 14 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., retrieved on: June 20, 2007
- ^ a b Andrews, Dr. Chris. "An Interpet Guide to Fancy Goldfish", Interpet Publishing, 2002 - 1-902389-64-6
- ^ ""What is a Lionchu?" by Peter Ponzio, an article from the Goldfish Pages Website (Goldfish Society of America), date retrieved: 28 February 2013" (PDF). 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ ""GFSA - Ask the Judges", an article about the Lionchu by Larry Christensen, Peter Ponzio, Scott Taylor, Tony Reynolds and John Parker, from the Goldfish Pages Website (Goldfish Society of America), date retrieved: 28 February 2013" (PDF). 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Andrews, Chris, Dr. An Interpet Guide to Fancy Goldfish, Interpet Publishing, 2002. - 1-902389-64-6
- ^ "Nutrafin Aquatic News, Issue #4, 2004, Rolf C. Hagen, Inc. (USA) and Rolf C. Hagen Corp. (Montreal, Canada)". Hagen.com. 21 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2011.
- ^ Johnson, Dr. Erik L., D.V.M. and Richard E. Hess. Fancy Goldfish: A Complete Guide to Care and Collecting, Shambhala Publications, Inc., 2001 - 0-8348-0448-4
